maart 2018 –
In de huidige tijdgeest, waarin schijnbaar alles te pas en te onpas mag worden geroepen wat er maar in je opkomt, is de betekenis van het recht op ‘vrijheid van meningsuiting’ gedevalueerd tot een plicht om ‘de boel eens en voor altijd flink op te schudden’. Kortom: Wij toeteren er op los wanneer iets ons niet bevalt. Dat gaat meestal niet gepaard met kennis van zaken. Nee, het zijn louter flarden van ongenoegen, emotionele uitbarstingen en hang naar het verleden. Wie maakt ons wat? Kritiek op maatschappelijke omstandigheden geeft tegenwoordig aanleiding tot beledigen, kwetsen, herrie en laster. Eerst maar eens even een stevige mening ventileren, de scherven zoeken we later wel uit. Lekker hardop zeggen wat anderen niet durven. Ik mag toch zeggen wat ik vind? Dat deze houding leidt tot polarisatie, des te beter! Eindelijk duidelijkheid! Alles moet toch kunnen? We leven in een vrije wereld, toch? Taboes zijn er om te worden doorbroken. Daarom staat het ons vrij letterlijk met de billen bloot te gaan bij de Machu Picchu. Als miskenden aandacht opeisen via de media, van je hart geen moordkuil maken. Als die BN-ers het doen, dan kunnen wij dat toch zeker ook? Grenzen? Hoezo? Nuance? De aanval is toch de beste verdediging?
Compensatie
Wispelturig gedrag van wereldleiders, politici in en buiten verkiezingstijd, heikele maatschappelijke kwesties of komkommertijd. Het maakt niet uit wat de omstandigheden zijn. Wij willen worden gehoord! Daarbij zijn we de werkelijke betekenis van het begrip ‘vrijheid van meningsuiting’ volledig uit het oog verloren, hebben die naar onze hand gezet en gebruiken dit als excuus om uit te halen. In het VN-verdrag staat vrijheid van meningsuiting omschreven als ‘… de vrijheid om inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te vergaren, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen en ongeacht de vorm.’ Deze beschrijving gaat over bescherming van de burger tegen vervolging door de staat. Niets meer en niets minder. In navolging hiervan hebben wij een vertaalslag gemaakt en ons het ‘recht’ toegekend de grenzen van de betamelijkheid te slechten en de vorm naar believen te ‘beeldhouwen’. Framing en nepnieuws zijn daarvan nieuwe uitingsvormen. Wij halen vrijheid en brutaliteit door elkaar. De mens roept om vrijheid maar kan die kennelijk helemaal niet aan! De Deense filosoof Sören Kierkegaard (1813-1855) schreef ooit: ‘Mensen eisen vrijheid van meningsuiting als compensatie voor de vrijheid van denken waar ze zelden gebruik van maken.’ Vrijheid betekent verantwoordelijkheid. Daar houden wij niet zo van, daar zien wij tegenop als een berg. Vrijheid betekent discipline. In wat je uit én in wat je denkt (lees : vindt). Ik besef dat ik mij gezien de geopolitieke spanningen van nu op glad ijs begeef, maar als wij de oude Russische schrijver Dostojewski er nog eens op na zouden slaan, dan zouden wij in zijn teksten het volgende tegenkomen: ‘Als ik uitga van onbeperkte vrijheid, eindig ik bij onbeperkt despotisme.’ Maar ook Krishnamurti gaf al aan: ‘Vrijheid bestaat in het erkennen van grenzen.’ Ja, ik hoor het al gonzen: voor vreemdelingen, niet voor mijn mening…
Mindf*ck
Gedrag geeft vaak aanleiding tot kopiëren; het is besmettelijk. Tezamen met de neiging van de mens tot kuddegedrag en de kracht van conditionering leidt dit in het ergste geval tot massahysterie en oorlog. En zeg nu niet dat je daar niet gevoelig voor bent, want iedereen die niet bewust omgaat met de omstandigheden stapt in die valkuil. Alsof de duvel er mee speelt tijdens het overpeinzen wat het onderwerp voor dit blog zou worden, was daar zaterdagavond 17 maart gelukkig weer een eerste aflevering te zien van de briljante Victor Mids. Dat werd smullen. Om te zien hoe conditionering werkt, hoe mensen doen wat ze doen zonder te beseffen waarom, kan ik de scenes in de wachtkamer sterk aanraden. Ik ga hier niet verklappen wat zich daar afspeelt, maar ze laten onomstotelijk zien hoe beïnvloedbaar de mens is. Het illustreert tevens hoe besmettelijk roeptoeteren is. Daarom heeft pesten op school en onder collega’s op het werk mede zo’n vlucht genomen. Maar ook niet ingrijpen als je onrecht tegenkomt of een drenkeling om hulp hoort roepen. De meeste mensen lopen een straatje om of staan vol ongeloof te kijken. Ze bevriezen en niemand komt in actie. Tot er iemand wel handelt, dan is de ban doorbroken en het commentaar (of erger) ineens niet meer van de lucht. Zelfde mechanisme. Vraag ambulancepersoneel er maar eens naar.
Hoewel ik humor een uitstekend hulpmiddel vind bij het omgaan met lastige omstandigheden overschrijden in mijn optiek ook sommige – niet alle – cabaretiers en cartoonisten de grenzen van de alleszins gerechtvaardigde maatschappijkritiek. Zonder hier verder man en paard te noemen moet worden vastgesteld dat het dan meestal gaat om machtsverschillen aan te geven: upperdog versus underdog. De welbespraakte en getalenteerde kunstenaar gebruikt satire om de boel op scherp te zetten. Dat vergt veel balanceerkunst. Tot zover niets aan de hand. Maar zodra je onbeschoft uithaalt naar anderen, houdt satire op en kom je in het domein van treiteren. Als je het wel oké vindt om naar alles en iedereen te blaffen, denk ik wel eens: Ben je misschien opgevoed door een roedel viervoeters?
Mildheid als EHBO
Vaak wordt gezegd dat schelden en woede-uitbarstingen geen pijn doen. Dat het maar woorden zijn die niet kunnen verwonden. Maar niets is minder waar! Woorden kunnen bijzonder gewelddadig zijn; ze bezitten hun eigen specifieke trilling. En wanneer je een zware trilling afvuurt op een ander of een groepering pleeg je in feite geweld. Vrijheid van meningsuiting is niet neutraal. Het ligt eraan hoe je de dingen brengt. Wil je jouw waarheid kunnen roepen, ga dan eens voor een spiegel staan, want een echte dialoog begint bij jouzelf. In een dialoog passen geen stemverheffing of belastende woorden. Een bewust mens zal altijd op zijn of haar woordkeus letten. Die zal altijd beseffen wat woorden teweeg kunnen brengen. En heeft er trouwens geen enkele behoefte aan wat er gezegd moet worden te verwarren met de eigen geraaktheid. Die kijkt naar binnen en beseft of en zo ja waar het pijn doet. Die beseft dat nuance een broodnodig ingrediënt is in het dagelijks menu van het intermenselijk contact te midden van de samenleving. Pittig en toch mild kunnen uitstekend samengaan. Kennis van zaken maakt dat we niet in de berm terecht komen. Want van alles roepen als je niet ten volle beseft hoe iets in elkaar steekt etaleert slechts je eigen onvermogen. Dan is nuance ver te zoeken. Wees daarom mild met je eigen pijn, dan wordt mildheid naar anderen steeds makkelijker hanteerbaar en dialoog, zoals het hoort, een uitwisseling van zienswijzen.
Want (vrij naar Loesje) : Elkaar steeds om de oren blijven slaan, maakt iedereen doof. En ook: Begin bij jezelf, dat deed de oerknal ook.
Giep