oktober 2018 –

Oscar Wilde schreef ooit: ‘I can resist anything but temptation’. We kunnen erom lachen, want het is zo herkenbaar. Ook de verleidingen van de huidige tijd nodigen ons uit om het onszelf zo aangenaam mogelijk te maken, op het gemakzuchtige af. Zelfs mensen die zich op het pad van bewustwording begeven zijn geneigd de paradox Wu Wei van Lao-Tse (handelen zonder te handelen) al te letterlijk in praktijk te brengen. Als ik mijn hoofd niet boven het maaiveld uitsteek, kan mij niets gebeuren. Als ik mij gedeisd houd, loop ik geen risico’s. Dat we van saaiheid en zinloosheid al ‘niet-doende’ onze vitale levensfuncties uitschakelen, laten we gemakshalve (sic) buiten beschouwing. Onze comfortzone is tamelijk heilig. Iets ‘laten’ is lastiger dan iets ‘doen’. Maar dan in de zin van handelend laten. Huh? De verleiding weerstaan, dus. Tussen haakjes: Er zou echter iets voor pleiten wanneer mensen de letterlijke betekenis van dat ‘niet-doen’ op één terrein wel zouden praktiseren. Niet je hele hebben en houden op Facebook posten, niet de hele dag per omgaande reageren op Twitter, niet voortdurend ingezonden brieven aan redacties sturen, niet alle WhatsApp’s onmiddellijk beantwoorden, niet overal je mening ventileren. Om maar eens een bijzonder veelzeggend zwijg-signaal af te geven.

Zorba de Boeddha

Een van de bekendste paradoxen is van Osho. Hij spreekt over Zorba de Boeddha – een uiterst leefbare paradox – om te laten zien dat hemel en aarde verenigbaar zijn. Net als het ‘Zo boven, zo beneden’ van de alchemisten. Neem nu het huidige moleculair onderzoek versus de ambities de ruimte te verkennen. Begrijpt de wetenschap wel dat beide gebieden aan dezelfde wetmatigheden voldoen? De schijnbare (let wel: in de diepere laag niet aanwezige) tegenstelling van een paradox brengt mensen in verwarring. De logica ontbreekt, de gangbare regels gaan overboord, de onzekerheid slaat toe. De uitspraak ‘Panta Rhei’ van de oude Heraclitus gaf ook al aan dat, wanneer alles stroomt, onzekerheid troef is; wen er maar aan. Een paradox kan ons totaal op het verkeerde been zetten als we niet snappen dat ‘goed’ bestaat bij de gratie van ‘niet-goed’ en vice versa, en derhalve kwalificaties zijn die wel verwarring moeten zaaien. Dat zij behoren tot één medaille waarvan beide kanten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Je kunt niet de ‘niet-goed-kant’ van een medaille afkrabben als het je niet zint. Bewustwording vraagt je om die medaille figuurlijk eens om en om te draaien, zoals bij een toss. Door de snelheid worden beide kanten door onze ogen als één geheel gezien. Een onuitvoerbare actie in dit verband, maar je begrijpt vast wel wat ik bedoel. De paradox van de optische illusie noopt ons de tegenstelling goed en niet-goed naar het land der fabelen te verwijzen.

Verlies en winst

In de Tour de France van deze zomer konden wij uit de mond van wielrenner Steven Kruijswijk optekenen: ‘Je moet durven verliezen om te kunnen winnen’. Veel meer had hij niet te melden. Hier ging het niet alleen om een potje wielrennen, maar vooral om zijn houding ten opzichte van een ervaring. Als je dit kunt zeggen na een solo inspanning van 70 kilometer en je aan het einde 3,5 kilometer te kort komt, snap je waar het om draait: je uiterste best doen maar niet gehecht zijn aan het resultaat. Jammer mag, maar besef wel, het is de kwalificatie die ons blij of teleurgesteld maakt. Het is echter de ervaring zelf die telt.

Vrijheid en onvrijheid, ook zo’n lastig duo in deze tijd waarin wij met verve over de grenzen van anderen heen banjeren. Ik word niet onvrij als ik rekening kan en wil houden met de grenzen en rechten van iemand anders. Ieder mens is gelijkwaardig, niet gelijk. Toch hebben we allen dezelfde rechten. Verschil maken en macht uitoefenen, op welke schaal dan ook, is daarom je slechts één kant van de medaille willen toe-eigenen. Een zeer kwalijke uitkomst als je niet snapt hoe de Werkelijkheid in elkaar steekt. In crisissituaties worden we bij uitstek gedwongen de tegenstellingen in onszelf te verenigen. Hoe sterker je oude leven, gedrag en houding hun betekenis dreigen te verliezen, des te harder schreeuwt het ego in ons: Dit wil ik niet! Tot je ineens beseft dat het de Liefde is die dit mogelijk maakt.

De Liefde

Dus is nu het moment aangebroken om de ultieme paradox aan te stippen: de Liefde. Met een hoofdletter welteverstaan, volledig geaard en met beide benen in de modder. Want, oh, wat is deze vorm van Zijn lastig voor de mens. Je zou kunnen zeggen dat alle reeds genoemde, en ontelbare niet genoemde paradoxen oefenmateriaal zijn voor dit grote thema, dit ruime veld. Je zou ook kunnen zeggen dat de Liefde een voorwaarde is om al het voorgaande in het juiste perspectief te kunnen zien. Goh, ook weer een paradox, je ontkomt er gewoon niet aan… Het is niet ongewoon dat de Liefde – voor jezelf en anderen – een stimulans blijkt te zijn om door te zetten op het pad van bewustwording. Hoeveel pijnlijke ervaringen dit ook met zich meebrengt. Noem het maar groeipijn. Dan is ‘verliezen’ tegelijkertijd ook ‘winnen’. Daarvoor is wel nodig dat iemand gaandeweg gaat inzien dat doen en niet-doen, en goed en niet-goed bij elkaar horen en elkaar als het ware opheffen. Hé, aardige woordspeling, trouwens. Dan besef je ook dat niets verloren gaat, dat alles deel uitmaakt van de Eenheid en dus niet hoeft te worden meegedragen. Iets dat er altijd is hoef je niet vast te houden, het is beschikbaar. Het hart, waar volgens velen de Liefde zetelt, mag dan fysiek wel een pomp zijn, maar je kunt het kloppende in-en-uit-ritme ook zien als het ritme van het universum, waarbij binnen en buiten, boven en beneden zijn verenigd in een doorlopende lemniscaat beweging. Blijft een van beide uit, dan stopt het proces.

Als wij gaandeweg steeds stiller worden en de kunst van het veelzeggend zwijgen onder de knie krijgen – omdat lang niet alles hoeft te worden gezegd – lezen we tot onze grote verrassing bij Loesje de ontwapenende paradox: Ben ik eindelijk mijzelf, vindt iedereen mij zo veranderd.

Giep

© 2018 Giep van Werven