juni 2020 –

In haar column in de NRC van 15 mei j.l. fileert Caroline de Gruyter onze huidige houding ten opzichte van risico’s en gevaar. Zij doet dat met name aan de hand van de gevolgen van de Hongkonggriep in 1969 waaraan wereldwijd een miljoen mensen stierven. Ging de wereld in lockdown? Nee hoor, het leven ging gewoon door.

‘Het was toen doodnormaal (sic) dat mensen aan griep stierven; dat is van alle tijden’, reageerde Claude Hannoun van het Pasteur-Instituut in Frankrijk laconiek. Slechts een summier berichtje in wat kranten, en dat was dat. Ik ken mensen die destijds jong volwassen waren, net hun eindexamen achter de rug hadden en het zich nu amper kunnen herinneren.

Kom daar eens om in deze corona-tijden. In die dagen stierven mensen ook bij bosjes in het verkeer, en door roken. Daar maakten weinigen zich druk om. Men accepteerde het als een gegeven: leven is een gevaarlijke bezigheid. Dus wat maakt deze Covid-19 crisis dan zo anders dan toen?

De Dooie Hoek

We hebben systemen opgetuigd om onzekerheid de baas te worden. Volgens de directeur van het Max Planck Institute for History of Science, Jürgen Renn, is wat nu gebeurt een crisis van het hele systeem. Systemen kunnen immers leiden tot een dwangbuis omdat er meer systemen nodig zijn.

Een van de vragen zou dan zijn ‘Hoe bevorder je veerkracht en adaptief vermogen in de samenleving na zo’n klap?’ Deze vraag is natuurlijk relevant, maar de belangrijkste vraag, die je allereerst zou moeten stellen, is volgens mij: Hoe gaan we de dood weer beschouwen als een normaal opvolgend stadium in het leven en niet als een ver-van-mijn-bed-show?

In de herfst vinden we het heel normaal dat de bomen hun bladeren laten vallen om plaats te maken voor een volgend stadium. Omdat we dat in de lente met eigen ogen kunnen aanschouwen, willen we daar wel op vertrouwen.

Maar omdat we niet weten wat er na de dood komt, zoeken we mogelijke en onmogelijke wegen om die dag uit te stellen. De angst voor de kwetsbaarheid van het lichaam doet ons tegenwoordig naar rigoureuze maatregelen grijpen. Zowel met betrekking tot de volksgezondheid, als sociaal, technisch en economisch.

Met als gevolg dat in sommige sectoren het middel erger dan de kwaal is geworden. Nu spelen bijvoorbeeld berichten over ouderen die uit eenzaamheid zelfs stoppen met eten: als het zo moet, dan hoeven wij hier niet meer te zijn. Lees ook de klacht van jongeren die nu al en mogelijk ook straks een enorme maatschappelijke tol gaan betalen voor de keuzes die buiten hen om zijn gemaakt.

Om de dood in het algemeen weer bespreekbaarder te maken wilde Erica Witkamp, hoofddocent verpleegkunde en senior onderzoeker, dit jaar op Lowlands in gesprek gaan met de jeugd onder de noemer ‘De Dooie Hoek’. Misschien volgend jaar?

Hysterie

Het gaat, naast de noodzakelijke maatregelen, mijns inziens vooral om het feit dat wij in onze maakbare samenleving niet meer bereid en in staat zijn om om te gaan met ongeplande gebeurtenissen. Als je langs de lijnen van de maakbaarheidsgedachte redeneert, ontkom je niet aan hysterie en getallen-fetisjisme.

Wij zullen niet rusten voordat het lichaam straks bionisch is samengesteld. Alle onderdelen zijn dan te vervangen om de dood zo lang mogelijk uit te stellen. Wij willen per se naar Mars, terwijl wij hier op aarde een zooitje maken van de natuur en het klimaat. Wij ondergraven grondrechten door de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) tijdelijk buiten werking te stellen. En erger: Wij behandelen mensen met een andere huidskleur, religie of overtuiging als tweederangs burgers. Wij beboeten mensen die zich niet aan de voorschriften houden en zijn niet aanspreekbaar op de klacht dat hier met twee maten wordt gemeten. Wij hameren op ieders individuele verantwoordelijkheid, maar als mensen die gaan invullen, stellen wij maximale controle in door een app, en maken zo waar wat George Orwell in zijn dystopische boek 1984 al voorspelde.

Op de site van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) valt te lezen dat Covid-19 het komend jaar in Afrika doodsoorzaak nummer 10 (!) zal worden. Als alles meevalt, komt het zelfs niet hoger dan nummer 31. Waarom doet iedereen dan alsof het op nummer één staat? Afrika heeft wel wat anders aan haar hoofd: geweld, tbc, diarree, ebola, om maar wat te noemen.

Alles is een proces

Veel dingen gebeuren nu eenmaal. Daar heeft de mens geen invloed op. Het universum volgt haar eigen weg in het kosmische proces. Zo’n corrigerende tik van het corona-virus laat dit goed zien en kan worden opgevat als een waarschuwing.

De economie is uit haar krachten gegroeid. De mens leeft boven zijn stand en is blind voor wat er moet gebeuren. Als wij zo doorgaan dan ligt er nog een hele batterij aan virussen op de loer; én armoede, én werkloosheid, én honger.

Een hongerpandemie zou het dodental van corona kunnen overstijgen volgens het Wereldvoedselprogramma van de VN. Dat kan neerkomen op evenveel doden per dag als er momenteel wereldwijd zijn. Daarmee worden de gevolgen van politieke beslissingen erger dan het virus zelf.

Gelukkig zijn er geluiden dat straks alles anders moet, maar de mens doet niet graag afstand van zijn ‘rechten’, gezien de animo voor vliegvakanties nu alweer doet vrezen. Voor economische groei moet alles wijken, dus: bezuinigingen in de zorg en het onderwijs; maakt niet uit waar je het vandaan haalt, als het maar goedkoop is. Dat je later op de koffie komt, is dan even niet aan de orde. We leven toch nu?

Tja, maar dan had je het toch niet echt begrepen. Het is niet te hopen dat de farmaceutische industrie straks een claim gaat leggen op een vaccin. Het recht van de sterkste mag niet leidend zijn. Oorlogen zijn voor minder ontstaan. Ga ik daarmee dus in mineur afsluiten? Natuurlijk niet.

Nu is het bij uitstek de tijd voor bewustwording. Sterven zonder dood te gaan, loskomen van het beeld, de bevestiging, de erkenning en inzakken in je eigenheid. Voorbij alle rumoer die nu gaande is. Voor iedereen die zich hierin verdiept, ligt daar de uitweg uit de huidige onzekerheid. Want het valt niet te ontkennen: Onzekerheid is troef, maar klaverjassers en bridgers worden daar juist blij van!

Giep

© 2020 Giep van Werven