november 2020 –

We schrijven november 2020: door corona gedwongen thuis te blijven en je vervelen? Nergens voor nodig, er is toch altijd wel érgens een feestje? Onder een viaduct, in een bos of loods? Mag dat voorlopig niet van de regering? Dringend advies? Dat maken wij zelf wel uit.

Buiten de lijntjes kleuren kunnen wij Nederlanders als geen ander. Het begrip ‘gezellig’ is hier toch uitgevonden? Nou dan. Een hele zomer zonder festivals. Dan weer weken zonder pretpark en dierentuin. Erg hè? En straks ook geen vuurwerk met Oud & Nieuw omdat de ziekenhuizen al vol liggen? Gaan ze ons dan alles afpakken?

Zie hier het profiel van het feestbeest Vuur. Celebration, de hit van Kool & The Gang uit 1980, is dit type op het lijf geschreven. Misschien is de uitspraak van een verontruste vader wel een uitstekende verklaring voor het puberale gedrag van eveneens veel volwassen Nederlanders: ‘Geen vuurwerk? Zo heb ik toch geen zicht meer op wat mijn kinderen met Oudjaar gaan doen?’

Wie weet heeft cabaretier Pieter Derks wel gelijk als hij in een van zijn conferences zegt: ‘Je maakt mij niet wijs dat het de bedoeling is dat Nederland bewoond is geraakt. Homo sapiens is ooit op doortocht vanuit Afrika op dit stuk natte klei, gelegen onder de zeespiegel, terechtgekomen. Onderweg voortdurend zeikend over alle landen waar hij langskwam – te veel bergen, te heet, al dat groen gaat ook vervelen. Om uit te komen bij het Noordzeestrand en teleurgesteld te constateren dat dit het dus is. Dan moet je toch wat?’ Wat is hier in vredesnaam aan de hand?

Uit balans

De houding ten opzichte van hetgeen er zoal gebeurt en het daaraan gekoppelde gedrag van de mens is een samenstelling van een viertal elementen: Vuur, Lucht, Water en Aarde. De elementen Vuur en Lucht treden meestal actief, soms zelfs dominant naar buiten. Water en Aarde voegen zich al snel naar de omstandigheden en doen er dan het zwijgen toe.

Zoals altijd weer opgaat zijn er twee kanten aan deze elementen-medaille, maar er gaat momenteel collectief iets behoorlijk mis met de balans. Daar heeft het element Vuur het per definitie moeilijk mee. Aan dit element zitten – overigens net als aan de andere elementen – diverse scherpe kantjes die ik toch eens wil benoemen, aangezien we ze bijna dagelijks vanuit de media tot ons krijgen.

Terwijl ik dit schrijf moet ik denken aan mijn workshops, waarin vanzelfsprekend deelnemers uit al deze vier windstreken aanwezig zijn. Het is wel eens gebeurd dat iemand met veel van het element Vuur mijn opdracht moedwillig aan de laars lapte onder het motto: ‘wie denk je wel dat je bent, wij doen het op onze eigen manier’. Want emotie en miskenning liggen hier altijd op de loer.

Louter opstandig gedrag, met als gevolg een flinke confrontatie waarna ik het onderwerp plenair afsloot met mijn constatering: zonder wrijving geen glans; als je niet kunt volgen, kan je niet leiden. De boodschap kwam gelukkig binnen, maar sommige deelnemers waren in verwarring waar ze nu toch getuige van waren geweest.

Verandering als constante

Vuur ziet geen been in verandering. Dat is een prettige eigenschap, want verandering is tegenwoordig een constant gegeven. De veranderingen voltrekken zich in een razend tempo en Vuur draait er zijn hand niet voor om. Terwijl de drie andere elementen het in deze corona-stilte wel even lekker vinden ­­– minder herrie, minder moeten en minder luchtverontreiniging – is Vuur alweer op zoek naar afleiding.

Zo mochten wij daags na het afraden van reizen naar het buitenland vernemen dat de vluchten naar Curaçao bijna waren volgeboekt. Omdat het mag, omdat het kan. Reuring is in, saai is uit. Het uitstellen van bevrediging behoort niet echt tot het arsenaal van Vuur. Dit element vindt het heel lastig om aangesproken te worden op de eigen verantwoordelijkheid. Want zeg nou zelf, als het niet meer leuk is, gaan we toch iets anders doen?

Deze instelling heeft Nederland als innovatieland geen windeieren gelegd. Wij zijn uitvinders, bijvoorbeeld op het gebied van waterbouw en chiptechnologie. Vuur wil graag vriendjes blijven en kan daar heel ver in gaan. Om geen kwaaie koppen te krijgen, vergaderen wij ons suf, desnoods tot alle sjeu uit een onderwerp is gepolderd. Of tot de uitvoerbaarheid ernstig te lijden heeft onder alle risicomijdende protocollen en bureaucratie.

Dat ook de overheid lijdt aan te veel Vuur laten de plannen rond het corona-testbeleid en de -app goed zien. Bruikbare voorstellen, maar te snel beloofd, en nog voordat het goed is uitgedacht ingevoerd en door menigeen gewantrouwd of zelfs afgeschoten. De wil is er wel, maar het schort aan de uitvoering. Chaos is het gevolg.

Het fenomeen nepnieuws is bij uitstek ontspoord Vuur. Ideeën te over, maar ze gaan soms een geheel eigen leven leiden. Vuur leidt niet zelden tot zelfoverschatting. Onlangs liet onderzoek zien dat veel 80-plussers zelf vinden dat zij ‘best wel’ overweg kunnen met een rappe elektrische fiets. Helaas wijst de praktijk iets anders uit: het aantal ongelukken met dodelijke afloop in die leeftijdscategorie groeit onrustbarend.

Adem in, adem uit

De uitvinding van het vuur was een keerpunt in de evolutie. Je kunt er lekkere gerechten mee koken maar ook de boel laten aanbranden of affikken. Zo’n vergelijking gaat ook op voor Lucht: het kan letterlijk opluchting, ademruimte opleveren, maar als nors en stoïcijns de overhand krijgen, kan het ook het vuurtje nog verder aanwakkeren.

Dit is in relaties zo, tussen opvoeders en kinderen, onder collega’s en zelfs onder presidenten. Vuur gaat in Amerika plaatsmaken voor Lucht, met in haar kielzog Water en Aarde. Daar zien we nu duidelijk dat in een bepaald stadium Vuur zich weigert neer te leggen bij de feitelijke omstandigheden.

Water en Aarde laten zich gemakkelijk meeslepen in een van beide kampen. Zweden heeft bijvoorbeeld een Lucht-cultuur: Jammer, maar het is niet anders, we zijn toch verantwoordelijke mensen? Het gaat vooral om de geest van de maatregel. Zo kan het dus ook.

We zien aan al deze voorbeelden dat het kunnen ontstijgen aan de beperkende aspecten van de elementen de enig werkbare houding is om effectief om te gaan met de omstandigheden. Elk mens heeft in meer of mindere mate kenmerken van alle vier de elementen.

Maar het element Vuur laat zich prominent zien, in positieve én in negatieve zin. Vraag Vuur om mee te helpen, en hij staat al in de startblokken. Vertel Vuur dat hij iets moet en hij zet de hakken in het zand. Werk aan de winkel dus voor mensen met deze kenmerken.

Ik ben er regelmatig getuige van hoeveel het proces van bewustwording hier kan bijdragen aan de ‘neutraalstand’. Soms daagt het leven je uit voor iets waar je zelf (nog) niet voor zou kiezen. Ons welbevinden bestaat voor 10 procent uit dingen die gebeuren en voor 90 procent uit hoe wij daarop reageren. You can’t always get what you want, zongen de Rolling Stones al. De omstandigheden zijn zoals ze zijn, daar hebben we vaak geen invloed op.

Zodra we verder zijn in ons proces van bewustwording, zien we dat op een gegeven moment niet langer die omstandigheden bepalend zijn voor ons gedrag, maar de autonome manier waarop we er mee omgaan. De verzoening van yin en yang heeft plaatsgevonden. Dat is veel meer dan alleen gezond verstand. Dat is stoppen met vechten tegen wat IS.

Negatief is het meest positieve woord van het jaar. Dus wat heb je aan E=mc2 als je niet kunt relativeren? (volgens Loesje).

Giep

© 2020 Giep van Werven