oktober 2019 –

Al genudgd vandaag? Ge-wat? Genudgd. Nou, bijvoorbeeld als je de voorgeschreven snelheid aanhoudt in een 30-km zone en er een smiley oplicht. Of de voetstappen op de grond volgt naar een appelgroen geschilderde afvalbak op straat. Of gemakshalve cookies accepteert omdat eerst nagaan wat de voorwaarden precies zijn te veel moeite kost en die mededeling anders het hele scherm blijft blokkeren. Of als je probeert die vlieg in een urinoir te raken, wat een leuk spelletje is maar eigenlijk bedoeld om de omgeving droog te houden. Of … of …

Nudging is overal. Het is een in 2008 al beschreven gedragspsychologische motivatietechniek waarmee wij subtiel worden gestimuleerd ons op een gewenste wijze te gedragen. De afzender wil ons hiermee een zacht duwtje in de ‘goede’ richting geven. Nudges spelen in op ons automatische en onbewuste gedrag. En dat is nu precies de reden waarom het onderwerp past in een blog op deze website.

Automatische piloot

90% van ons gedrag gebeurt op de automatische piloot. Heel soms is dat handig. Stel dat we bij iedere handeling tijdens het autorijden figuurlijk zouden moeten stilstaan, dan kwamen we letterlijk niet ver. In de zorg kan een nudge in de vorm van een app wenselijk zijn om patiënten eraan te herinneren dat zij hun medicatie op tijd innemen.

Maar wat mij betreft mag zo’n aansporing wel beperkt blijven tot enkele specifieke situaties (bijvoorbeeld waarin veiligheid in het geding is). Bij Levenskunst zijn we immers bezig ons bewust te worden van onze besluiten en handelingen.

Nudges moeten volgens de bedenkers vooral leuk en aantrekkelijk zijn en het gemakkelijk maken om het gewenste gedrag te vertonen. Ze spelen in op het luie deel van ons brein door ons de juiste, subtiele prikkels voor te schotelen. En daar zit tegelijkertijd ons probleem: het uit handen geven van de eigen verantwoordelijkheid.

Hier zien we ook een bizarre paradox: de mens hecht aan autonomie, zeker de Nederlander, maar blijkt toch heel gevoelig voor deze vorm van sturing.

Vloggers

Wanneer is een nudge oké volgens auteurs Thaler en Sunstein? Een nudge moet voldoen aan drie voorwaarden: 1. Hij mag nooit misleidend zijn; 2. Het moet simpel zijn hem niet op te volgen; 3. Er moeten goede redenen zijn om te denken dat de aansporing in jouw belang is.

Nudges in de marketing zijn daarom vaak discutabel. Denk aan de hedendaagse ‘vlogger’, met ontelbare volgers, die een product aanprijst. Het liefst via een BN’er. Dit appelleert aan het kuddegedrag dat de gemiddelde mens niet vreemd is. Het verlangen om erbij te horen, net zo te zijn en te doen als de anderen, is een moeilijk uit te roeien menselijke eigenschap. Zo’n nudge heeft maar één doel: omzetstijging. Onder het mom van ‘natuurlijk’, ‘gezond’ of ‘voordelig’.

Iets anders is natuurlijk gezonde alternatieven bij de kassa leggen in plaats van snoep. Sommige supermarkten leggen zelfs klein formaat fruit op kinder-ooghoogte neer dat zij gratis mogen pakken. En vergeet ook niet de aloude Holle Bolle Gijs in de Efteling: Papier, Hier!

De overheid

De overheid heeft nudging ook ontdekt. We komen dit verschijnsel bijvoorbeeld tegen bij de Wet Orgaandonatie. Daar is gekozen voor het opt-outsysteem, wat wil zeggen dat het standaard antwoord ‘ja’ is met als onderliggende reden dat er nog steeds te weinig donororganen beschikbaar zijn. Makkelijk, toch? Ben je tegen orgaandonatie, dan moet je wel actie ondernemen en ‘nee’ aankruisen of naar de website gaan en je keuze kenbaar maken.

In de openbare ruimte wordt al langer gebruik gemaakt van nudging, bijvoorbeeld voor gezond bewegen. En dat leidt daar soms tot beeldschone verleidingstaferelen. Zo zag ik een foto van een trap die was vormgegeven als atletiekbaan, met nummering van de tracks en al en in de juiste gravel-kleuren. De banen naar beneden gingen de bocht om naar de volgende trap omhoog.

Of een piano-trap met witte en zwarte toetsen als treden, die ook nog tonen produceerden. De enthousiaste traploper kon zo een liedje ten gehore brengen tijdens de gang van beneden naar boven. Een soort Fred Astaire, maar dan verticaal. Daar valt een Nijntje-bord aan het begin van een woonerf toch een beetje bij in het niet.

De meningen zijn echter verdeeld over de functie van nudging door de overheid. In hoeverre gaat het collectieve belang voor de individuele keuze? Dit speelt bijvoorbeeld bij het roken en bij een overbelast zorgsysteem. Enkele ministeries wisselen nudge-ervaringen en -kennis uit. Zo is er een Centrum voor Criminaliteitspreventie en veiligheid (CCV, o.a. bekend van Buurtpreventie) opgericht.

Geen Big Brother

De stad Hamburg (D) doet aan nudging als het gaat om een oplossing voor wildplassen. De muren van gebouwen in uitgaansgebieden werden met hydrofobe verf behandeld waardoor de urine met nagenoeg dezelfde kracht van de muur terugkaatste; precies over de schoenen en broek van de wildplasser. Wie trouwens tegen de gevel van het paleis op de Dam wil plassen, staat direct in het volle licht van schijnwerpers met bewegingssensoren.

Maar denk ook eens aan de stations-piano waarbij mensen soms spontaan in gezang uitbarsten of een langslopende gitarist een deuntje meespeelt. Verdwenen is de kans op kattenkwaad tijdens het wachten op de trein. Maar op Chinese Big Brother-taferelen zitten we natuurlijk niet te wachten: straffen en belonen via gezichtsherkenning op straat. Dit laat zien dat een overheid met nudging wel degelijk in de gevarenzone kan komen.

Eigen verantwoordelijkheid

Hoewel aansporing via nudging vaak een vriendelijke uitnodiging lijkt te zijn, kan dit verschijnsel toch niet verbloemen dat de meeste mensen wel heel erg licht denken over het nemen van de eigen verantwoordelijkheid.

In mijn boek schijf ik: ‘We hebben onze verantwoordelijkheid ten principale afgegeven aan raden, regeringen en de kerk. Daar kunnen wij ons heerlijk achter verschuilen, terwijl we naar anderen wijzen.’ Verantwoordelijkheid voor je eigen beslissingen en daden kan niemand je uit handen nemen. Niemand anders kan jouw leven leven. Het heeft een functie in je proces van bewustwording, waarbij je vaak in conflict komt met de verlangens van anderen. Maar het zij zo.

Dus ik zou willen zeggen: let eens op al die uitingen van nudging en beschouw ze als ‘schok’ om je bewust te worden van de vraag waarop jij jouw keuzes baseert. Aangezien nudging inmiddels overal voorkomt, zou Loesje zeggen: Als het kansen regent, niet schuilen.

Giep

© 2019 Giep van Werven