Heel Holland snakt

februari 2021 –

‘Wie staat er te popelen om iets te leren waar ‘ie niet goed in is’, vroeg Loesje zich in december af. Een hint? Boven aan het lijstje van moeilijke opgaven voor de mens staat het onderwerp ‘onzekerheid’. We willen houvast, uitzicht op betere tijden, een stip op de horizon. Die teneur spat tijdens de praattafels op TV van het scherm af. We leven inmiddels in februari en die gevreesde onzekerheid tijdens deze coronacrisis is er, ondanks de komst van vaccins, niet minder op geworden.

In de NRC-zaterdageditie van 30 januari stond het artikel ‘Wéér een crisis die Nederland niet goed kon plannen’. Het lijkt er inderdaad op dat de ene misser de andere opvolgt en dat de overheid pas in actie komt nadat de journalistiek na onderzoek aan de bel heeft getrokken. Je zou mogen verwachten van de Tweede Kamer dat zij er bovenop zit, maar de welwillendheid is daar tot grote hoogte gestegen ondanks een ‘gevallen’ kabinet. Een tamelijk tandeloze tijger. Een enkeling daargelaten, uiteraard, zoals de Toeslagenaffaire liet zien.

Om niet verder te vervallen in politieke beschouwingen zou ik de parallel eens willen trekken met de mens. Van macro naar micro, zal ik maar zeggen. Wat zich op overheidsniveau voltrekt, zien we ook bij de manier waarop veel mensen noodgedwongen omgaan met de gebrekkige en vaak contraproductieve en onprofessionele overheidscommunicatie, de tegenstrijdigheden, en de schisma’s in organisaties die er juist voor zijn opgericht om zaken in goede banen te leiden.

Hoe houd je het leuk voor jezelf, ondanks een onzichtbare vijand als een virus?

Herinneringen

De rellen van de afgelopen maand laten vooral zien dat het opleggen van beperkingen van bovenaf veel weerstand oproept. Misschien staan ‘beperkingen’ wel op nummer twee van dat lijstje van moeilijke opgaven. Dat bepaalde maatregelen tijdens een jagende pandemie verstandig zijn, dringt nog steeds bij veel mensen niet voldoende door. Zij verwijten de overheid dat er angst wordt gezaaid, dat het allemaal ongelooflijk meevalt, terwijl zij met hun vele complottheorieën zelf een veel grotere bijdrage leveren aan de collectieve angst.

Het is treurig dat dergelijke lieden niet beseffen dat zij zichzelf en anderen door hun houding en gedrag juist de meeste beperkingen opleggen. Het aan de overheid overlaten om de huidige crisis te bezweren is één kant van de paradox. Zelf de verantwoordelijkheid nemen voor je leven is de andere kant, en lijkt daarmee in tegenspraak.

Toch kunnen ze best samengaan. De grootste beperking die je jezelf kunt opleggen is namelijk stoppen met leven omdat er nu eenmaal (tijdelijke) spelregels zijn. Het mag misschien flauw overkomen, maar stoppen voor een rood verkeerslicht heeft nog nooit tot rellen geleid.

Ik heb er voor dit blog maar weer eens Lof der onzekerheid van Alan Watts bij gepakt. Deze Engelse filosoof (1915-1973) schrijft: ‘In het algemeen weet de beschaafde mens niet wat hij nodig heeft.’ Velen willen terug naar hoe het was. Dat is om diverse redenen een illusie. Het is de herinnering aan betere tijden, ‘… maar’, schrijft Watts, ‘een herinnering is het lijk van een ervaring. We willen ons niet bewust zijn van dit heden. En omdat we niet aan het heden kunnen ontkomen, zijn herinneringen de enige vluchtroute.’ Loesje vraagt zich eveneens af: ‘Hoe lang zijn die terugblikken houdbaar?’

Scholing in onzekerheid

Het Nederlands Jeugdinstituut geeft op haar website jongeren tips wat er allemaal wél mogelijk is tijdens de lockdown. Hun gemis aan contacten is niet leuk, laten we eerlijk zijn, maar het is van tijdelijke aard. Desondanks kunnen zij daar flexibel en creatief mee leren omgaan, het liefst met behulp van ons, volwassenen. Dergelijke situaties zullen zij in hun leven ongetwijfeld nog vaker tegenkomen. De klimaatcrisis zal nog vele uitdagingen met zich meebrengen. Maak dus van de nood een deugd; een betere scholing in omgaan met onzekerheid is er niet.

Aan de andere kant geven mensen ook aan dat ze de huidige rust en stilte als uiterst welkom ervaren. Ze gaan ineens andere keuzes maken. Ontdekken nieuwe gebieden die ze tot dan toe amper hadden opgemerkt, aangezien ze door het leven raasden, steeds onderweg naar morgen. Om weer te spreken met Alan Watts: ‘De toekomst is een zich voortdurend terugtrekkende fata morgana en hoe sneller je haar achtervolgt, hoe sneller ze voor je uitrent. De toekomst bestaat uit beloften, hoop en verzekeringen.’ Dus, waarom zo’n haast?

Kafka

De huidige regels duwen veel mensen in een sombere stemming. Dat geldt niet voor de eeuwig montere, maar inmiddels overwerkte minister voor coronazaken. Door zijn overwegend ‘Vuur-element’ dartelt hij van logistieke onhandigheid naar het krampachtig in één hand willen houden van de regels.

Loesje was behoorlijk op dreef eind vorig jaar: ‘Regels, dat zijn toch die rechte dingen die in de natuur niet voorkomen?’ Gepaard aan zijn kenmerkende breedsprakigheid struikelt de minister tomeloos van vergadering naar locatie-bezoek. Delegeren, hulp van iemand die het klappen van de zweep kent wordt vriendelijk weggewoven. ‘Mea culpa’ is snel uitgesproken, maar geeft geen garantie voor een soepele gang van zaken. Ik verbaas me dagelijks over de dikke laag Kafka die overal overheen ligt. Zelfs de vrijwilligers van de eerste lockdown gooien inmiddels het bijltje erbij neer.

Natuurlijk, deze crisis is voor iedereen nieuw, maar het aanvankelijke elan is weggeëbd. Ziekenhuisdirecteur en arts Marcel Levi in Londen steekt zijn verbazing inmiddels niet meer onder stoelen of banken: ‘Vergeet die Nederlandse cultuur nou eens. Ga niet zitten doemdenken maar handel!’ Ook Alan Watts wist het: ‘De huidige maatschappij heeft ons op het verkeerde been gezet en belooft dat de toekomst (veel) beter zal zijn. Zo leeft de mens niet maar bereidt zich continu op het leven voor.’

Ju-Do

Laat dat niet gebeuren. Het hoeft ook niet. Vier je leven nú, ook zonder die feestjes onder een viaduct! Slalom tussen de regels door, maar respecteer zinvolle maatregelen. De tijden veranderen, zoals alles continu verandert. ‘Panta Rhei’ zeiden de Oude Grieken al. Verandering tegenhouden is als het inhouden van je adem. Een rivier kan niet binnenstromen als ze niet kan wegstromen. Dieren besteden hun tijd aan knikkebollen en genoeglijk lanterfanten. We moesten ons maar weer eens leren vervelen; dat brengt je terug bij jezelf. Als er ooit een goede tijd voor was dan is dat nu.

Ga eens na waarom je nog steeds de neiging hebt van jezelf weg te vluchten. In tijden van onzekerheid is er een ding wél zeker: ieder moment is volkomen uniek en nieuw. Ga dat experiment maar aan. Een watermassa loopt niet weg als je er tegen duwt. Het geeft simpelweg mee op de plaats van de druk en sluit zich om je hand. Dat is het principe van ju (zacht) do (weg). Neem je leven in eigen hand; er zijn zoals altijd mogelijkheden te over. Heel Holland snakt naar die houding.

Giep

© 2021 Giep van Werven