december 2018 –
Dit blog gaat niet over extremisten of radicaal ontspoorde hooligans. Dit blog gaat over onszelf, de gewone mens, in een maatschappij die denkt resultaten te kunnen behalen als we maar flink de polen van een vraagstuk opzoeken. Het is goed dit tijdens het lezen in het achterhoofd te houden en te beseffen dat veel van de genoemde facetten in meer of mindere mate in ons allen aanwezig zijn. Natuurlijk, we worden niet gelijk behandeld. Natuurlijk, dit levert angst en woede op. Natuurlijk, mensen zijn op zoek naar houvast omdat instituties uiteen vallen of een zeepbel bleken te zijn. Om nog maar te zwijgen van de ontgoocheling wanneer we na een jaar of acht op 6 december uit de droom worden geholpen wat betreft de Sint en zijn behulpzame medemens. Ik heb de afgelopen periode eens een paar relevante artikelen uit kranten verzameld en ondanks de goede bedoelingen van betrokkenen word ik daar niet zo heel vrolijk van. In het algemeen valt mij op dat men polarisatie en paradox door elkaar haalt. Dat leidt tot zo’n merkwaardige stellingname dat die wel verwarring moet zaaien. Lees het citaat uit een al in 2009 uitgekomen rapport van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en je ziet waarom: ‘Polarisatie is constructief als het bijdraagt aan participatie en stabiliteit, en schadelijk als het die waarden ondermijnt.’ Ja, ben je er nog? Opgaan in het collectief van een groep vergroot je kansen op succes, volgens de geldende opinie. Dus: Polariseren is ‘in’, polderen is ‘uit’. Het grijze midden, wat moet je ermee? Uit angst gaan we om ons heen meppen. De botte bijl, het meest veelzijdige stukje gereedschap.
Ballon
De onderwerpen waarop wij polariseren zijn inmiddels niet meer te tellen. Maar wie denkt dat dit een recent verschijnsel is, komt bedrogen uit. Want wanneer begonnen ook al weer de rassentegenstellingen? Het feminisme? Walen tegen de Vlamingen? Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda? Ajax/Feijenoord? En vergeet de vele, vele (burger)oorlogen niet, met of zonder zwaard en schild. We maken een sprong in de tijd. Zomaar een greep: Brexit. De Pieten-kwestie. Oud en jong en het pensioenakkoord. En deze maand zelfs veganisten en vleesliefhebbers rond de Kerst-Allerhande. Nieuwssite De Correspondent besteedde een artikel aan het verdwenen midden in Amerika: ‘De loopgraven zijn zo diep dat het licht aan de bovenkant nauwelijks nog te zien is.’ Een Engelse columnist: ‘De tijdgeest is boos, agressief, brutaal en hardvochtig. Algoritmen bepalen ons handelen.’ Sinds 9/11 en het adagium ‘You’re either with us, or against us’ lossen we conflicten bij voorkeur zo op. We zien het nieuws en denken ‘nee hè, niet weer…’. Aha, een lichtpuntje? De 45 jaar oude tekenfilmserie ‘Charlie Brown’ zorgde rond Thanksgiving op TV onlangs voor ophef. De tafelschikking in het filmpje was racistisch! Franklin, het zwarte jongetje, bleek tijdens het jaarlijkse diner met kalkoen in zijn eentje aan één kant van de tafel te zitten op een gammele tuinstoel, terwijl de andere vriendjes genoeglijk bij elkaar zaten op een stevige stoel. De zwijgende Amerikaanse meerderheid was in één klap wakker. Daarna liep de ballon weer langzaam zuchtend leeg. Over tot de orde van de dag.
Hoogste boom
We gaan het onderwerp nu maar eens een beetje trechteren. Wie heeft er geen ervaring mee dat polarisatie in de familiesfeer, tussen buren of collega’s de zaken behoorlijk op scherp kan zetten? Dat twee kemphanen achter zich een aantal medestanders verzamelen, die niet alleen sympathiseren met het desbetreffende standpunt maar ook met het temperament van de ruziezoeker? Wie zijn leedvermaak eens flink wil trakteren kan een uitzending van de Rijdende Rechter bekijken. Ziet polarisatie er zó lelijk uit? Jawel! Soms moeten de kampen bijna met geweld uit elkaar worden gehouden. Als we nu even de inhoud terzijde schuiven, dan kunnen we constateren dat alleen al het temperament vaak voor de nodige spanningen zorgt. Direct types, die zonder aanzien des persoons zeggen waar het op staat, duwen de ander zonder pardon in een hoek. Wanneer ze te maken krijgen met een tegenstander die terugduwt, kan de boel aardig escaleren. En vergis je niet, we zijn dan nog niet aan de inhoudelijke kant van de zaak toegekomen. Die legt het af tegen de vorm. Of, met andere woorden, de vorm voorkomt dat een compromis c.q. oplossing mogelijk is, omdat beide partijen in hun eigen hoogste boom zijn geklommen. En dat communiceert niet zo makkelijk meer. Het ego prakkiseert er niet over bakzeil te halen. Maar … na verloop van tijd sijpelt het gewonde zelfbeeld tussen de kieren door en – afhankelijk van het temperament – projecteert A dat manco op de ander, terwijl B stilletjes, zoals altijd, zijn wonden likt. Het stressniveau is voor beiden intussen zo opgelopen dat de vraag aan de orde komt: hoe nu verder? Dan kan het twee kanten opgaan: nieuwe ronde, nieuwe kansen, óf eens bij het eigen innerlijk te rade gaan.
Balsem
Zelfreflectie – daar gaan de blogs van de afgelopen drie jaar immers over – blijkt de balsem te zijn waardoor de polarisatie-pleister uiteindelijk niet goed meer blijft plakken. Het wordt de hoogste tijd onszelf eens te bevragen. Hoe hebben we het zover kunnen laten komen? Welke angst heeft ons ertoe gebracht ons zo vast te klampen aan een van de twee polen? Waarom kiezen we voor ons gelijk en niet voor ons geluk? Waar is ons inlevingsvermogen gebleven? Is dat trouwens wel voldoende ontwikkeld? We weten toch: Als het regent gaan we niet vechten om de paraplu maar er samen onder staan. We hebben al vaker meegemaakt dat we ons hoofd uitgerekend tegen de muur van onze principes stoten. We weten toch dat je je vuist beter kunt gebruiken om in te lachen dan om mee te slaan. Dat erkenning van de buitenwacht onze leegte nooit kan vullen. En dat je met alleen kemphanen nooit kuikens krijgt.
Terug naar de polarisatie tussen maatschappelijke groeperingen. We hebben inmiddels helder dat polarisatie van alle tijden is omdat die polen in de mens zelf zitten, met daartussen de vaak nog onontgonnen gulden middenweg. Als nu veel thema’s universeel zijn geworden, is het dan niet zinvol als mens zelf ook universeel te willen worden? Iedere stap in ons bewustwordingsproces heeft een gunstige invloed op de wereld, dat vergeten we wel eens. Als we een kwestie dicht bij onszelf houden en innerlijke vrede weten te bereiken, krijgt polarisatie geen kans meer. Dan wórden we vrede op aarde en kan de onlangs op TV aangekondigde geluksambtenaar van de gemeente (ja, echt) met vervroegd pensioen.
Durf een probleem maar eens de vrije teugel te geven; vaak keert het terug met een oplossing. Het is ook niet de taak van de ander ons aardig te vinden, dat is onze taak. Innerlijke dialoog verhoogt de kans op uiterlijke dialoog. Een vredige Kerst toegewenst en een universeel 2019.
Giep
© 2018 Giep van Werven